Nieczęsto słyszy się o sprawach związanych z ubezwłasnowolnieniem we własnym otoczeniu. Są to bowiem przypadki, w których osoba nie jest w stanie odpowiadać za własne decyzje prawne. W tym artykule przybliżamy więc zasady i skutki ubezwłasnowolnienia oraz jego rolę w uzyskaniu odszkodowania dla najbliższych.
Czym jest ubezwłasnowolnienie?
Ubezwłasnowolnienie odbiera zdolność do czynności prawnych danej osoby. Może to zrobić częściowo lub całkowicie. Pełną zdolność do czynności prawnych – zgodnie z polskim prawem – otrzymujemy w wieku 18 lat. Pozwala to na rozporządzanie własnym majątkiem, podpisywanie umów czy podejmowanie decyzji w zakresie własnego zdrowia lub życia.
W wieku lat 13 (ukończone) obywatel otrzymuje już częściową – ograniczoną zdolność do czynności prawnych. To oznacza, że do wielu z nich potrzebuje zgody swojego opiekuna prawnego – np. do założenia własnego konta w banku. Bez zgody przedstawiciela może jednak dysponować swoimi pieniędzmi czy zawierać drobne umowy w sprawach życia codziennego – np. dokonać zakupu w sklepie. Są to wyjątki do ważności czynności prawnej.
Jeśli osoba zostanie ubezwłasnowolniona – każda dokonana przez nią od tego czasu czynność prawna będzie nieważna – na przykład spisanie testamentu. Jeżeli ktoś dokonał jednak tej czynności jeszcze przed orzeczeniem sądu – pozostaje ona w mocy prawnej. Istotny jest więc stan w chwili jego sporządzenia. Zarządzanie majątkiem ubezwłasnowolnionego nie jest jednak proste – w sprawach wykraczających poza codzienne potrzeby, wyznaczony przedstawiciel ustawowy (opiekun czy kurator takiej osoby) musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.
Kiedy złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Aby sąd zaakceptował wniosek, należy zweryfikować poczytalność osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie. Konieczne jest udowodnienie, iż sama nie jest w stanie kierować swym postępowaniem ani podejmować decyzji prawnych – z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, narkomanii, alkoholizmu, braku kontaktu z otoczeniem (np. wskutek śpiączki) czy innego rodzaju zaburzeń psychicznych.
Ubezwłasnowolnienie – procedura
Całą procedurę rozpoczyna wniosek o ubezwłasnowolnienie – z prośbą o sporządzenie takiego dokumentu najlepiej udać się do kancelarii. Jego treść i załączniki powinny być bowiem odpowiednio skonstruowane pod względem prawnym, jak i dopasowane do indywidualnej sytuacji.
Kolejnym etapem jest złożenie dokumentów do sądu – wraz z odpowiednimi załącznikami, które udowadniają stan psychiczny osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Uczestniczy ona także w postępowaniu, które odbywa się po otrzymaniu dokumentacji przez sąd. Ma prawo do składania wniosków oraz korzystania z usług pełnomocnika.
Sąd może zwrócić wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeśli otrzyma niepełny dokument bądź nie zostanie uiszczona opłata. Odrzucenie wniosku wiąże się natomiast tym, że nie zostały dostarczone wystarczające dowody na podane w dokumentacji uzasadnienie. Oddalenie wniosku oznacza decyzję, iż nie istnieją przesłanki do odebrania zdolności do czynności prawnych.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zostać uwzględniony przy orzeczeniu o całkowitym lub częściowym odebraniu zdolności do czynności prawnych. W takim przypadku konieczne jest ustanowienie opiekuna bądź kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć krewny w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki), rodzeństwo, małżonek osoby, której dotyczy wniosek lub jej przedstawiciel ustawowy. Opłata za wniosek o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 zł. Należy jednak pamiętać, że złożenie go lekkomyślnie (lub w złej wierze) wiąże się z karą grzywny do 5000 złotych.
Jak działa ubezwłasnowolnienie częściowe?
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Takie ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej. To dlatego, że młodzież między 13. a 18. rokiem życia posiada tylko ograniczoną zdolność do czynności prawnych – co oznacza, że odebranie tej części będzie stanowiło zawsze ubezwłasnowolnienie całkowite.
Ubezwłasnowolnienie częściowe wiąże się z możliwością zarządzania przedmiotami majątkowymi otrzymanymi od przedstawiciela ustawowego do użytku. Może również zarządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy sprzeciwi się działaniom. Nie może jednak decydować się na zobowiązania czy rozporządzanie majątkiem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo możliwe jest także małżeństwo, jednak często potrzeba na to zezwolenia ze strony sądu.
Jak działa ubezwłasnowolnienie całkowite?
Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna. Może ono już dotyczyć osób od 13. roku życia. Taka osoba nie może zawierać żadnych umów – z wyjątkiem tych w bieżących sprawach życia codziennego. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia nie pozwala również na małżeństwo. Taki związek można również unieważnić z powodu braku zdolności do czynności prawnych, jednak nie można tego dokonać w momencie, gdy zostało ono już uchylone.
Tak samo, jak w kwestii małżeństwa – osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może uznać dziecka, wynająć mieszkania, zaciągnąć kredytu, kupić wartościowych przedmiotów czy sporządzić testamentu.
Jak napisać wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Każdy, kto zdecyduje się na samodzielne napisanie takiego dokumentu, musi zwrócić uwagę na następujące elementy. Przede wszystkim należy zawrzeć w nim dane osoby, która go składa oraz tej, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie i jej stan cywilny. Trzeba uwzględnić także stopień pokrewieństwa między nimi. Najważniejszą częścią takiego wniosku jest jednak odpowiednie uzasadnienie i dowody w postaci np. dokumentacji medycznej.
Ubezwłasnowolnienie – ile trwa cały proces?
Niełatwo określić czas trwania całego procesu ubiegania się o ubezwłasnowolnienie. To kwestia między innymi czasu pozyskania niezbędnej dokumentacji czy konsultacji z kancelarią bądź samodzielnego skonstruowania wniosku. Ważny jest również okres rozpatrywania dokumentów przez sąd oraz samego postępowania – po jego wszczęciu niezbędny jest m.in. wywiad w obecności biegłego psychologa bądź neurologa czy biegłego lekarza psychiatry.
Jeśli wszystkie przesłanki sugerują jednoznacznie, iż należy pozytywnie rozpatrzyć wniosek, takie sprawy trwają około kilku miesięcy. Niestety, w przypadku niedociągnięć mogą zająć jednak nawet parę lat.
Ubezwłasnowolnienie — odszkodowanie
Ubezwłasnowolnienie zostaje przyznane zwykle w przypadku chorób czy innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, może być jednak również pozbawiona kontaktu z otoczeniem – np. w wyniku wypadku. W takich sytuacjach rodziny poszkodowanego często zastanawiają się, czy mogą w jego imieniu ubiegać się o odszkodowanie. Odpowiedzią na tę potrzebę jest właśnie taki wniosek.
Poszkodowany, który znajduje się w śpiączce, nie jest w stanie samodzielnie dokonywać czynności prawnych – nie jest więc zdolny do prowadzenia swoich spraw. To wystarczający powód, by wnieść o ubezwłasnowolnienie, a następnie o odszkodowanie – w jej imieniu.
FAQ:
Czym jest ubezwłasnowolnienie częściowe?
Ubezwłasnowolnienie częściowe to doprowadzenie do ograniczenia zdolności do czynności prawnych. W tym przypadku osoba ubezwłasnowolniona może wykonać niektóre czynności wyłącznie za zgodą kuratora.
Czym jest ubezwłasnowolnienie całkowite?
Ubezwłasnowolnienie całkowite wymaga powołania opiekuna, który odpowiada za wszelkie czynności prawne danej osoby. W niektórych przypadkach możliwe jest ich dokonanie za zgodą takiego przedstawiciela – część jest zupełnie niemożliwa (np. uznanie dziecka).
Odszkodowanie a ubezwłasnowolnienie
Ubezwłasnowolnienie jest metodą na uzyskanie odszkodowania dla najbliższej rodziny – jeśli jej członek pozbawiony jest możliwości kontaktu z otoczeniem.
